Horizon Europe: game change?

Van Horizon 2020 naar Horizon Europe

‘Evolution, not revoltion’ was het uitgangspunt bij de start van de voorbereiding van het nieuwe onderzoek- en innovatiekaderprogramma Horizon Europe 2021-2027 van de Europese Unie. Grote aanpassingen leken niet nodig. Elders in de wereld zou men zelfs jaloers zijn op de European Research Council grants. De eerste schets van Horizon Europe lijkt sterk op de drie pijlerstructuur van het lopende kaderprogramma, Horizon 2020 (2014-2020). De thematische ‘social challenges’ komen als clusters terug, vaak met een andere naam maar met dezelfde focus. Toch lijkt ‘revolution’ alsnog Horizon Europe binnen te sluipen. Dat ligt niet zozeer aan de nieuwe onderdelen in het kaderprogramma, maar meer aan de invloed van de veranderde politieke context op de visie en missie van Horizon Europe. Nieuwe onderdelen zijn o.a. de Missions om maatschappelijke vraagstukken, die de Europese burger aanspreken, op te lossen. Ook nieuw is de European Innovation Council. Dit programma wil het innoverend vermogen van bedrijven vergroten, met bijzondere aandacht voor baanbrekende innovatie. Extra budget komt beschikbaar voor onderzoek en innovatie in achtergebleven regio’s.

De huidige politieke context van Europa

Europa weet dat zijn politieke onafhankelijkheid en veiligheid niet langer vanzelfsprekend zijn. Zijn sociaaleconomische welvaart evenmin. Toch wil Europa vooroplopen in de transities om het Klimaatakkoord van Parijs uit te kunnen voeren. Ook zijn de lidstaten van de Europese Unie vastbesloten om een relevante politieke en economische rol in de wereld te blijven spelen. De verkiezingen voor het Europese Parlement tonen aan dat de meerderheid van de burgers voor samenwerking in een Europese Unie is. De Europese Commissie vindt dat deze politieke context gevolgen moet hebben voor de visie en missie van een nieuw Europees onderzoek- en innovatiekaderprogramma. Het lopende kaderprogramma ontstond tijdens de financiële crisis in de wereld en de economische gevolgen daarvan voor Europa. In de visie van toen bood innovatie uitkomst. ‘More growth, more jobs’ was de missie van Horizon 2020. De politieke context van de Europese Unie is nu een andere. 

Horizon Europe in het nieuws

De Europese verkiezingen en het verdelen van de vrijgekomen politieke posten in Brussel staan in het middelpunt van de mediabelangstelling. Daardoor vindt de voorbereiding van het nieuwe kaderprogramma in relatieve stilte plaats. De invloed van de veranderde politieke context op de inhoud van het nieuwe kaderprogramma krijgt minder aandacht in de media en publieke discussies. Achter de schermen werken de Europese ambtenaren stug door aan de invulling van Horizon Europe. Op basis van de eerste concepten lijken de visie en missie van Horizon 2020 te veranderen. Is dat een voorbode van ‘revolution’?

De nieuwe visie en missie van Horizon Europe

De nieuwe visie zou kunnen zijn: Europa moet in staat zijn om zijn eigen toekomst te bepalen. Dat gaat over eigen politieke, sociale, economische en culturele perspectieven kiezen. Volgens Brussel lukt dat alleen als scherpe keuzes gemaakt worden over waar het onderzoek en de innovatie op te richten en wat daarvan het resultaat moet zijn. Brussel denkt dat de impact van deze keuzes onvoldoende is zonder goede economische en maatschappelijke inbedding. Meer budget en/of wet- en regelgeving alleen werken niet. Naast innovatie zijn vaardigheden en langetermijnbeleid nodig om de transities effectief uit te voeren. Is een systemische aanpak van innovatie de nieuwe missie?

Uitwerking van Horizon Europe

In de komende maanden legt de Europese Commissie in fasen de opzet en invulling van Horizon Europe 2021-2027 aan beleidsmakers, potentiele gebruikers e.a. voor. Eerst wordt de stip op de horizon van 2030 bepaald en daarna het kader voor de eerstvolgende periode van vier jaar vastgelegd. Dit proces noemt de Europese Commissie ‘strategic planning’. Binnen de opeenvolgende kaders van vier jaar worden de werkprogramma’s van de clusters, missions etc. uitgewerkt. Deze aanpak moet de inhoud van de programma’s flexibeler maken. Het kader van vier jaar is immers veel korter dan de 2030 horizon en korter dan de looptijd van zeven jaar van het nieuwe kaderprogramma. Anderzijds moet deze aanpak meer impact genereren. De Horizon Europe projecten moeten daarom zowel de beloofde projectresultaten op de korte termijn leveren alsook bijdragen aan de lange termijn transitiedoelstellingen.

Strategic planning van Horizon Europe

In de ‘strategic planning’ zal Fase 1 over eigen keuzes maken gaan en wat daarmee te willen bereiken. In Fase 2 wordt hierover een publieke web-consultatie gehouden. Hieruit volgt een ‘Orientation Document’ dat tijdens de publieke ‘Research & Innovation Days’ in september a.s. wordt besproken. In Fase 3 worden de bekende koepelorganisaties geraadpleegd. Hierna wordt in een volgende fase een finaal plan opgesteld en in november aan de nieuwe Commissarissen van de Europese Commissie voorgelegd. In het voorjaar van 2020 gaan teams van de betrokken Directoraten-Generaal van de Europese Commissie de eerste werkprogramma’s uitwerken en budgetten toekennen. Deze integrale aanpak heeft gevolgen voor de Public Affairs en lobby om de beleidsmakers van de werkprogramma’s te informeren. Niet langer is een ‘schrijver’ uit één afdeling de auteur van calls for offers, maar een team van mensen uit verschillende beleidsgebieden van de Europese Commissie.

Grote veranderingen in Horizon Europe

Hoe gaan de huidige politieke context het ‘eigen toekomst kiezen’ en de ‘systemische benadering’ de uitwerking van Horizon Europe beïnvloeden? Als de Europese Unie echte en scherpe thematische keuzes gaat maken zal onderzoek en innovatie doelgerichter en meer top-down worden aangestuurd. In de systemische benadering zullen wetenschap en technologie moeten bijdragen aan de oplossing van transities en de creatie van economisch en maatschappelijk draagvlak. Projectresultaten zullen dan getoetst worden aan de gestelde ‘expected impact’ op de korte en lange termijn. Op papier lijken dat geen revolutionaire veranderingen, maar ze kunnen grote invloed hebben op de interpretatie van de criteria excellentie en impact bij het selecteren van projectvoorstellen. En dat geldt ook voor de criteria bij de verantwoording van de geleverde projectresultaten.

Nederland en Horizon Europe

Nederland doet het goed in Horizon 2020. Horizon Europe zal de Nederlandse kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven nog beter passen. Dat moet Nederland ‘een lieve duit waard zijn’. Het wordt tijd dat de Nederlandse regering het Horizon Europe budgetvoorstel van de Europese Commissie ruimhartig gaat ondersteunen.

Universiteit Maastricht en Horizon Europe

De Universiteit Maastricht heeft ervaring met projecten die vanuit een politieke context worden geïnitieerd. De succesvolle deelname aan de regionale programma’s van de Provincie Limburg is daarvan een voorbeeld. Dat geldt ook projecten die een brug tussen wetenschap en burger willen slaan, denk bijvoorbeeld aan het Limburgse programma ‘Working on Europe’. De Universiteit Maastricht beschikt over de wetenschappelijke disciplines, de maatschappelijke contacten en de Europese ervaring om in te kunnen spelen op de genoemde systemische benadering. Ook als de visie en de missie ‘revolutionair’ veranderen is Horizon Europe heel interessant voor de Universiteit Maastricht. En de Universiteit Maastricht blijft een belangrijke partner voor Europese onderzoek- en innovatieprojecten. Vooropgesteld dat bestuurders en onderzoekers zich goed voorbereiden, immers: Europa begint thuis.